SOkRATES'iN ÖLüMü
- Seda DOGAN DEMIREL
- 27 Tem
- 5 dakikada okunur
Tarih: 1787
Sanatçı: Jacques-Louis David
Sanat Akımı/Dönem: Neoklasisizm
#Jacques-LouisDavid #SokratesinÖlümü
Sokrates'in Ölümü, Neoklasik dönemin en etkili sanat eserlerinden biridir. 1780'lerde Fransız sanatçı Jacques-Louis David, klasik temalara ve estetik sadeliğe yöneldi. 1787'de Sokrates'in Ölümü tablosunu tamamladı ve aynı yıl Paris Salonu'nda sergiledi.
Paris Salonu, prestijli Güzel Sanatlar Akademisi tarafından düzenlenen yıllık bir sergiydi. Akademinin sanata geleneksel bir yaklaşımı vardı. Tarihi, mitolojik ve alegorik sahnelerin gerçekçi bir şekilde resmedildiği tablolar tercih ediliyordu ve bu da David'i popüler hale getirdi. Bugün tablo New York'taki Metropolitan Museum of Art'ta sergileniyor.
Bir Kadeh Baldıran ve Sonsuz Cesaret
Batı felsefesinin öncülerinden Yunan filozof Sokrates (M.Ö. 469-399), felsefi yöntemleriyle gençleri eleştirel düşünmeye yöneltmesi ve geleneksel tanrıları eleştirerek saygısızlık etmesi suçlamalarıyla M.Ö. 399 yılında idama mahkûm edilir. Bu tablo ise hayatına son verdiği anı tasvir eder. Sokrates, ya inançlarından vazgeçecek ya da bir kadeh baldıran zehri içecektir. O, ölümü seçer.
Sokrates'in ölümünün tasviri son derece popüler bir resimleme akımıdır. Çünkü filozofun adı, mahkûmiyet meselesini yorumlama biçimi ile ölümsüzleşti. Bu nedenle, ölümü sosyo-politik açıdan alışılmadık bir olay olarak kabul edildi.
Bu eserde, Sokrates yatakta oturur pozisyondadır. Bir eliyle baldıran zehri dolu bardağa uzanırken diğer eliyle gökyüzünü işaret etmektedir. Bu jest, ruhun ölümsüzlüğüne olan inancını ve ölüm karşısındaki güçlü duruşunu simgeler. Resimde bir inanç ve bir kesinlik vardır. Son anlarında bile öğrencilerine ders vermeye devam eder.
Ölüm, Socrates'in öğretilerinin bir parçası olmuştur ve ölümün ruhun bedenden kurtulması olarak gördüğünü açıklar. Zehir dolu kadehine hafifçe uzanışı onun kaderini sakin bir şekilde kabullendiğini gösterir.
Platon'a göre, Yunan sağlık tanrısına huzurlu bir ölüm için alçak gönüllülükle tesekkür ettikten sonra Sokrates "kadehi dudaklarına götürüp çok neseli ve sessizce içti."
David, üzüntü veren bu tabloyu son derece okunabilir sunuyor.
Prangadan Özgürlüğe...
Taş zeminde açık metal prangalar durur. Sokrates'in bileğinde bulunan kızarıklıklar prangalardan yeni kurtulmuş olduğunu gösterir. Bu gösterim fiziksel acının tasviri niteliğindedir. Yatağın üzerinde bir lir görürüz, bu da şiir, müzik ve sanata bir atıftır.
Neden 12 Kişi?
Sokrates'in kararlı duruşuna rağmen, etrafında, üzüntü ve keder içinde olan öğrencileri ve dostları bulunmaktadır.
Etrafında -Socrates hariç- 12 kişi bulunmaktadır; bu, İsa'nın 12 Havarisi ile bilinçli bir paralellik gösterir ve Sokrates'e ilahi bir anlam yükler.
En yakınında dizini tutan sakallı figür yakın dostu Kriton'dur. Sanki yeniden düşünmesi için Sokrates'e yalvarır, sağ elini Sokrates'in dizine koyarak söylediklerini kesmeye çalışırken, sol elini yüzüne doğru kaldırarak Sokrates'in kaçış teklifine cevabını bekler. Bu jest onun Sokrates'e olan bağlılığını ve dostunun kaybedecek olmanın çaresizliğini ifade eder. Sokrates, teklifi reddetme konusunda kararlıdır. Ressam David, Kriton'un kaçma teklifine önem verir, koltuğunun kaidesine tam imzasını atarak bunu gösterir.
Sokrates'in hemen solunada arkasında onu merakla dinleyen iki genç bulunur : Simmias ve Kebes. Her ikisi de Platon 'un Phaedo diyaloğunda geçer, Sokrates ile ölümsüzlüğü tartışan kişilerdir.
Sokrates'e baldıran zehiri sunan genç saki, yüzünü ters yöne çevirmiş ve bir eliyle de yüzünü kapatmıştır. Bu duruş, Sokrates'in ölümüne tanıklık etmenin getirdiği duygusal yükü yansıtır. Bu gerçekle yüzleşmeye dayanamaz.
Arkada kapı kemerine dayanarak ağlayan kişi ise Apollodorus'tur. Hikayeye göre üzüntüsünün büyüklüğü sebebiyle odadan çıkması istenir.
Platon Neden Yaşlı Resmedildi?
Yatağın ayak ucunda, başı önüne eğik oturan yaşlı adam Sokrates'in öğrencisi Platon'dur. Aslında Platon, Sokrates'ten gençtir fakat bu resimde yaşlı bir bilge olarak tasvir edilir. Bu bilinçli bir tercihtir, David burada Platon'un bilgeliğini vurgular.
Platon 'un ayak ucunda parşömen rulosu, mürekkep ve kalem vardır. Ressam David, parşömen rulolarının olduğu taş bloğa isminin baş harflerini eklemiştir.
Jacques‑Louis David’in Gizli Sembolleri
Örneğin, yataktaki lir hapishanede bulunması beklenmedik bir nesnedir. Fakat Phaedo'da Sokrates ve öğrencilerinin, çalgının ve müziğinin insan bedeni ve ruhu için uygun bir benzetme olup olmadığını tartıştıkları bir bölüme atıfta bulunur.
David, hikayeyi bu kadar derinlemesine inceler ve bu incelemeler de şaheserine yansır.
Merdivenlerde Akan Zaman
Arka planda, Sokrates'in eşi Ksantippe'nin merdivenlerden yukarı çıkarken son bir kez geriye baktığı görülür. Bu bakış, Sokrates'in ailesinin bu trajik andaki üzüntüsünü gösterir.
Merdivende bulunan figürlerin yukarı doğru hareketi, zamanın geçişini izleyiciye fark ettirir, çünkü ailesiyle çoktan bir ayrılık yaşanmıştır. Baldıran otunu içerken takipçileriyle de yaşanmak üzere olan bir ayrılık vardır.
David'in Platon'un Phaedo'sunu (Phaidon, Yunan filozof Platon'un ‘ruhun ölümsüzlüğü’ düşüncesini ele aldığı bir diyalogdur) yakından okuması, resmin ayrıntılarına yansıdığı açıkça görülür.
David: “Sanatta, bir fikrin nasıl sunuldugu ve ifade edilme biçimi, fikrin kendisinden çok daha önemlidir.”
Bu Tablo Bir Manifesto mu?
David, bu eserde antik Yunan felsefesinin değerlerini yüceltirken, dönemin siyasi atmosferine de göndermelerde bulunur. Devrimci fikirlerden ilham almıştır ve resimleri politik mesajlar içerir. Robespierre ile arkadaştır ve Fransız Devrimi'nin patlak vermek üzeredir. Sokrates örneği ise bir devrim çağrısı için ilham kaynağıdır.
Sokrates'in inançları uğruna ölümü göze alması, Fransız Devrimi öncesi adaletsiz otoriteye karşı direnişi simgeler. Tablonun kompozisyonunda ki, sade ve etkileyici anlatım da izleyiciyi derinden etkiler.
Resmin tamamlanmasını izleyen yıllarda, Fransız monarşisi devrilip Birinci Cumhuriyet kurulur. Aynı zamanda resmin hamisinin ve ardından sanatçının kendisinin hapse atılması da bu dönemde yaşanır.
Resmin hamisi, babası maliye bakanı olan ve Paris parlamentosunda genç bir meclis üyesi olan Charles Louis Trudaine de Montigny'dir. Trudaine, Fransız Devrimi'nin (Maximilien Robespierre ve Jakobenler liderliğindeki) bir yıllık Terör Döneminde hapse atıldı ve daha sonra giyotinle idam edildi. (26 Temmuz 1794). David o dönemde devrimci hükümetin bir parçasıydı, öncüleri ile yakın iletişimi vardı. Trudaine, David 'den yardım istedi fakat David bu yardım çağrısına karşılık vermedi.
MA‑XRF’in Gösterdikleri: Silinen Sırlar
MA-XRF ile yapılan resim analizi ile başlangıçta Sokrates'in arkasında bulunan duvarda Okulus penceresi olduğu fark edildi fakat daha sonra sert bir görünüm kazandırmak adına pencereyi kapatıp yerine yüzük ve kanca eklediği görülür.
Bu analizlerle merdivenlerde ek figürler tespit edilir. Görünüşe göre bir çocuğu taşıyan pelerinli bir kadın vardır. Kimlikleri net olarak bilinemese de, Sokrates'in karısı Ksantippe ve en küçük oğulları olması mümkündür. David daha sonra bu figürlerin üzerini boyamıştır.
Sahnenin Mimari Anatomisi: Tek Nokta Perspektifin Şifresi
Mimari arka planda tek nokta perspektif sistemini kullanır. Oldukça net ve rasyonel bir mekan vardır. Antik Yunan’da nadiren rastlanan, daha çok Antik Roma mimarisinde bulunan kemerli beşik tonoz görülür. Kaybolma noktası Platon un başının üstüne yerleştirerek Platon'un rolüne dikkat çeker.
Resmin röntgen filminde, yüzeyinde görünmeyen çapraz çizgilerin birleştiği kaybolma noktasında bir iğne ile açılmış bir delik görülür. Ancak pentimentoların (sanatçının önceki fikirlerinin görünür izleri) büyük bir kısmı, Sokrates ve saki etrafında yoğunlaşır.
Işığın Dili: Koyu Kırmızılar, Soğuk Maviler
David 'in renk kullanımı konusuna önem verdiği açıktır. Tablonun kenarlarında kırmızı rengi daha soluktur fakat merkeze doğru yoğun bir kırmızı göze çarpar. Sokrates ve Platon'un giydiği beyazımsı mavi tonlar, onların sükunetini ve bilgeliğini vurgular. Bu renk kullanımı ile sahne sadeleşir ve izleyicinin dikkati Sokrates'in cesareti ve kararlılığına odaklanır. Antik Yunan'da olduğu gibi, figürlerin anatomisine de büyük özen gösterir.
Hapis ve özgürlük, David'in eserlerinde öne çıkan iki ana temadır. Hayatta kalmak, yüce ilkelere bağlılıktan daha önemsiz olarak tasvir edilir. David, bu tablo ile yalnızca bir infaz değil, insan iradesinin yüceliğini gösterir.
Kaynakça:
Metropolitan Museum of Art
Vasileios Zagkotas and Ioannis Fykaris, "Approaching the ‘Death of Socrates’ through art education. A teaching proposal and the introduction of a new typology for teaching with similar artworks"
Wikipedia, "The Death of Socrates"
Perrin Stein, "Prisons Real and Imagine" Metropolitan Museum of Art
Charlotte Hale and Silvia A. Centeno, "The Death of Socrates New Discoveries - Metropolitan Museum of Art"
Dr. Bert Harris and Dr. Steven Zucker, "Jacques-Louis David The Death of Socrates"
Kelly Richman-Abdou, "How David's 'Death of Socrates' Perfectly Captures the Spirit of Neoclassical Painting"
Wikipedia, "Phaidon"