korkunç Ivan oglunu öldürdü
- Seda DOGAN DEMIREL
- 10 Ağu
- 8 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 6 Eki
Tarih: 1883-1885
Sanatçı: Ilya Repin
Sanat Akımı/Dönem: Realizm
Sergilendiği Yer: Tretyakov Gallery, Moscova, Rusya
Korkunç Ivan ve Oğlu Ivan, Rus-Ukraynalı sanatçı Ilya Repin tarafından 1883 ve 1885 yılları arasında yapılmış bir tablodur. İlk kez 13. Gezici Sanat Sergisi'nde sergilendiği zaman, eleştirmenler ve ziyaretçiler arasında çelişkili görüşlere yol açmıştır. Ziyaretçileri hem cezbetmiş hem de korkutmuştur. İzleyiciler üzerinde güçlü bir izlenim bırakmıştır.
Korkunç Ivan'ın Karmaşık İtibarı
Korkunç Ivan IV, 1547 yılında Tüm Rusların Çarı olarak taç giyen ilk Rus hükümdarıdır. Hakkında pek çok söylenti ve efsane bulunmaktadır. Diplomatik ve Rus halkı arasında popüler olmasına rağmen, karanlık bir tarafı da vardır. Onun "korkunç" olarak tanımlanmasının nedeni sadece kötü eylemleri değil, aynı zamanda insanlar üzerinde korku uyandırma yeteneğidir. Bu da, Ivan'ın hem halkı üzerinde korku yaratmayı başaran hem de halkının iyiliği için çaba harcayan bir hükümdar olarak karmaşık bir itibara sahiptir.
Korkunç Ivan’ın ilk eşi Genç Ivan'ın da annesi Anastasia Romanova, 1560 yılında aniden ölür ve ölümünün zehirlenme sonucu olduğu düşünülür. Anastasia’nın zehirlenmesi, Ivan’ın soylulara karşı derin bir paranoya duymasına neden olur. Ivan, bu olaydan sonra tamamen yıkılır ve zihinsel sağlığı bozulur. Danışmanlarını idam ettirir. Sürekli kendisini savunma içgüdüsüyle bir mızrağı baston olarak kullanır. Yaşı ilerledikçe öfke nöbetleri de daha sık olmaya başlar ve bunu kontrol etmekte zorlanır. Bu nöbetlerden birinde, tahtın varisi olan oğlu Ivan Ivanovich’i öldürür.
Bu olaydan sonra Korkunç Ivan’ın zihinsel sağlığının daha da bozulduğu düşünülmektedir. Bu durum ölümüne kadar halkı üzerinde bir ağırlık yaratmıştır. Çar Ivan'ın dönemi, Rusya’nın imparatorluk olma sürecinin önemli bir parçası olsa bile bu değişim süreci hem kendi yaşamında hem de sonraki nesillerde büyük bedeller ödeyerek gerçekleşmiştir.
Tarihçiler, babasının davranışlarıyla ilgili çelişkili anlatımlar vermiş olsa da, çoğunlukla oğlunu öldürenin Korkunç Ivan olduğu kabul edilmektedir. Bu trajik olayın 1581 yılı 19 Kasım'da gerçekleştiği düşünülmektedir.
1581: Bir Taht Varisinin Trajik Sonu
16. yüzyılın getirdiği siyasi dinamikler sonucunda Genç Ivan, Avrupa'da birçok genç kadınla siyasi avantaj sağlayacak evliliklere zorlandı. Genç Ivan üç kez evlendi; ilk iki eşi, Eudoxia Saburova ve Praskovia Solova, çocuk yapmadıkları için manastırlara gönderildi. Üçüncü eşi Yelena Sheremeteva hamile kaldı ancak onun da kocasının ölüm zamanında düşük yaptığına inanılmaktadır.
1581 yılında, Korkunç Ivan, oğlu Ivan’ın eşi Yelena Sheremeteva’ya, kıyafetlerinin edebe aykırı olduğu düşüncesiyle şiddet uygulamıştır. Bu olayın ardından, Yelena’nın düşük yapmasına sebep olduğu düşünülmektedir. Bunun sonucunda, Genç Ivan babasına karşı çıkarak tartışmaya başlamıştır. Korkunç Ivan, oğlunun bu sadakatsizlik isyanıyla öfkeye kapılarak oğlu Ivan’ı başından mızrağıyla vurmuştur. Bu darbe oğlunun kafatasını kırmış ve varis olan Ivan ölmüştür. Bu olay, Rusya tarihine büyük bir etki yapmış çünkü Rusya'yı haklı varisinden mahrum bırakmıştır. Bunun yerine, Korkunç Ivan’ın sağlıksız ve çocuksuz olan ortanca oğlu Feodor tahta geçmiştir. Feodor oldukça zayıf bir hükümdar olarak çok geçmeden ölmüştür ve Rusya, "Zamanın Felaketi" olarak bilinen büyük bir halefiyet krizine sürüklenmiştir.
Dul kalan Ivan'ın gelini ise, öncekiler gibi bir manastıra gönderilmiştir. Onu diğer gelinlerden farklı olarak Moskova'ya yakın bir yerde tutulasını sağlamış ve diğerlerine nazaran iyi muamele görmüştür. Belki de Ivan'ın oğluna yaptığı şey için duyduğu suçluluğun bir göstergesidir.
Tablonun tarihi temeli oldukça tartışmalıdır. Repin, tablosunu Rus tarihçi Nikolay Karamzin'in, babanın öfke nöbetinde oğluna vurduktan hemen sonra derin pişmanlık duyduğu anlatımına dayanarak yapar. Ilya Repin'in bu saldırı sonrası Ivan'ın hissettiği korkunç pişmanlığı en iyi şekilde gösterir. Korkunç Ivan'ın şiddetli darbeyi vurduğu zamanı değil, aksine hemen sonrasındaki yıkıcı anı gösterir. Tablonun hikâyesi öfke, farkındalık ve pişmanlık üzerinedir.
Tahtın Varisi, Babasının Ellerinde
Bu sahne yoğun kayıptan sonra yaşanan bir yıkım havası taşır. Korkunç Ivan'ın gözleri, acı, korku ve pişmanlık doludur. Yüzündeki dehşet, yaptığı şeyin farkındalığını yansıtır. Korkunç Ivan, oğlunun bedenini umutsuzca tutmaktadır. Öfkesinin yol açtığı gerçekle yüzleşir ve dudaklarını oğlunun başına bastırır. Bu sahne İncil'deki Meryem'in ölü oğlunun dizlerine serildiği sahneyi anımsatır.
Korkunç Ivan'ın yüzündeki ıstırap ve pişmanlık ifadesi zamanı geriye alamamanın çaresizliğini verir. Oğlu Ivan'ın gözyaşı dökmesi, öleceğinin farkına vararak kendisini babasının kollarına bırakması onun kalp kırıklığını yansıtır. Genç Ivan babasının elleriyle öldürülmesinin önce şaşkınlığını yaşar fakat beraberinde üzüntü ile gözyaşı döker.
Sahne, loş ışıklı bir odada gerçekleşir. Yere atılmış bir mızrak cinayet silahıdır. Devrilmiş bir taht ve yuvarlanmış bir halı az önce yaşanmış bir kargaşa olduğunu Genç Ivan'ın babasıyla gerçekleşen mücadelesini görsel olarak anlatmaktır. Hikaye ne olursa olsun tabloyu izlerken baba ve oğul için derin bir üzüntü hissetmemek imkansızdır.
Repin’in Fırçasında Öfke, Pişmanlık ve Ahlaki İkilem
Tablonun etkileyici olmasına yol açan pek çok ayrıntı vardır. Halıdaki detaylar ve genç Ivan’ın giydiği ayakkabılar dikkat çekici işlemelerle doludur. Korkunç Ivan’ın yüzündeki duygu da oldukça belirgindir. Korkunç Ivan'ın aksine Genç Ivan'ın sakin ve kabullenmiş ifadesi karşıtlık oluşturur.
Bu tablo bir ahlaki ikilemi simgeler. İzleyiciyi karmaşık duygulara sevk eder çünkü Korkunç Ivan için üzülürken bir yandan da onun katil olduğunu fark edilir. Korkunç Ivan öfkesine yenik düşmüştür ve yol açtığı dehşet, hem kurbanı hem de katili etkilemiştir.
Tablo aynı zamanda sevgi üzerine bir yorum olarak da değerlendirilebilir; sevdiğiniz kişiler de sizi en derinden yaralayabilir, bu bir çift taraflı kılıçtır. Dolayısıyla hem baba hem de oğulda iz bırakır.
Günümüzde koşullarında değerlendirdiğimizde, bu tablo, zihinsel sağlığın göz ardı edilmesinin yol açacağı sonuçları anlatır. Tabloda görüldüğü zihindeki şiddet, beklenmedik şekilde dışa vurulabilir. Bu da kişinin hem kendisi hem de çevresi için tehlikeli olabilir. 16. yüzyılda zihinsel sağlık anlaşılmıyordu, ancak günümüzde çoğu tarihçi, Ivan’ın muhtemelen temporal lob sendromu, bipolar bozukluk ya da bir kişilik bozukluğu olduğuna ve bunların hepsinin onun yargısını etkileyerek öfke nöbetlerine yol açtığına katılmaktadır. Çar Ivan’ın oğlunu ıstırap içinde tutuşu, belki de yanlışlıkla birine zarar verdiğinizde hissettiğiniz acı ile ilişkilendirilebilir. Eylem gerçekleştikten sonra özür dilemek veya pişmanlık duymak kan ve gözyaşlarını alıp götürmeyecektir.
Bu Şiddet Tablosu İki Kez Şiddet Gördü!
Eserin bulunduğu galeri, ünlü tekstil tüccarı Pavel Tretyakov’a aittir. Çeşitli Rus sanatının özel koleksiyonunun halk için bağışladığı bir yerdir. Tretyakov, Ilya Repin'in arkadaşı ve aynı zamanda en sadık destekçilerinden biridir. Repin mükemmeliyetçi bir sanatçıdır dolayısıyla bitirdiği eserleri yeniden düzenleme alışkanlığına sahiptir. Birkaç kez, sanatçı gizlice galeriyi ziyaret eder ve eserlerinin üzerine boyayarak gölgeleri, renkleri ve detayları değiştirir. Tretyakov, bundan hoşlanmaz ve bir noktadan sonra Repin’in galeriye girmesini tamamen yasaklar.
1913 yılının Ocak ayında, ünlü bir mobilya üreticisinin oğlu olan 28 yaşındaki Ortodoks ikon ressamı Abram Balashov Moskova'daki Tretyakov Galerisi'ne gider. Balashov, 17. yüzyıldaki kilise reformunu kabul etmeyen Ortodoks Hristiyanların belirli bir alt grubunun üyesi olan, sözde Eski İnananlardan biridir. Eski İnananlar, genellikle ruhban sınıfını bir sosyal sınıf olarak reddeden ve kilisenin reformlarına karşı çıkan bir gruptur. Balashov, ilk olarak, Eski İnanan hareketinin bir aktivisti olan Feodosia Morozova'nın portresinin yakınlarında sanki portreye konuşurmuş gibi bir şeyler fısıldar ve bu durum güvenlik görevlileri tarafından şüphe uyandırır. Balashov, ardından Repin'in tablolarının bulunduğu odaya geçer ve aniden, bir bahçıvan bıçağıyla Korkunç Ivan tablosuna saldırarak onu çizer. "Yeter artık kan, yeter artık cinayet," diye bağırarak, tuvalde üç derin yarık bırakır. Neyse ki, bıçak, tuvalin germe çubuğu tarafından engellenir. Hemen güvenlik görevlileri tarafından yakalanır.
Balashov'un ailesindeki zihinsel hastalık geçmişi ve saldırganın kendi dengesiz ruh hali göz önüne alındığında, bir akıl hastanesine kapatılmasına karar verilir. Psikiyatrist, saldırının, Balashov'un babasıyla yaşadığı sorunlu ve kötüye kullanılan ilişkiden kaynaklanmış olabileceğini ileri sürer.
Müze personeli ve Repin'in kendisi, eserin tamir edilemeyecek kadar tahrip olduğunu düşünür. Sanatçı, en iyi eserini kaybetmiş olacağını düşünerek sinir krizi geçirir. Ancak bu olayın en ağır etkisi, Tretyakov Galerisi küratörü Georgy Khruslov üzerinde olur. Khruslov, haberi aldıktan sonra, kendisini hareket halindeki bir trenin altına atarak intihar eder. Hem saldırı hem de Khruslov’un intiharı, Moskova sanat camiası için büyük bir şok olur. Bazıları tablonun şiddet ve zihinsel bozukluğu kışkırttığını öne sürerek halkın gözünden kaldırılması gerektiğini iddia eder.
Restorasyon Süreci
Restarosyan ekibi imkansızı başararak tabloyu kurtarmıştır. Tablo, Saint Petersburg’daki Rus Müzesi, Hermitage ve diğer müzelerde çalışmış önde gelen bir uzmanlar olan Dmitry Bogoslovsky ve meslektaşı Ivan Vasiliev tarafından restore edilmiştir. Restorasyon süreci, 1913’te basında da fazlasıyla yer bulmuştur.
Repin, tablonun restorasyonu için Finlandiya'nın Kuokkala kasabasından özel olarak gelmiştir. Sanatçı hasarlı yerleri restore etmek yerine, Çar Ivan’ın başını yeniden boyamıştır. Yeniden boyanan kısım kendisini belirgin bir şekilde gösteriyordu. Sanatçı galeriden ayrıldıktan sonra, o dönemde Tretyakov Galerisi’nin başkanı olan ve aynı zamanda bir restoratör olan Igor Grabar, Repin'in boyadığı yeni kısımları çıkarmış ve yerine hasar görmüş alanları kendisi müdahale ederek yeniden boyamıştır. Birkaç ay sonra Repin, Tretyakov Galerisi'ni tekrar ziyaret etmiş, ancak Grabar’ın yaptığı değişiklikleri fark etmemiştir.
Tekrar Eden Şiddet: 2018 Olayı
2018'de, bir başka saldırı gerçekleşti; sarhoş bir galeri ziyaretçisi olan Igor Podporin, tabloya metal bir direk fırlatarak camı kırar ve tuvali yırtar. Podporin, eyleminin siyasi bir nedeni olduğunu iddia eder. Repin'in Çar Ivan hakkında tarihi gerçeği çarpıttığını ve Batı propagandasına paralel olarak imajını bozduğunu düşündüğünü söyler. Podporin'in fikirleri, Çar Ivan'ın işlediği tüm suçlara rağmen, Doğu Ortodoks azizi olarak ilan edilmesi gerektiğini savunan bazı muhafazakar aktivistlerin görüşleriyle örtüşür.
Ancak, Podporin'in kişisel apolitik geçmişi göz önüne alındığında, bazı araştırmacılar, avukatının bu nedeni icat ettiğini ve halk arasında tartışma yaratmak ve muhafazakarların desteğini kazanmak için kullandığını düşünür. Podporin, iki buçuk yıl hapis cezasına çarptırılır. Önemli hasar gören tablon un restorasyonu dört yıl sürer. Haziran 2022'de, tablo yeniden halkla buluşur.
Repin’in İlham Kaynakları: Suikast, Boğa Güreşi ve Kişisel Acılar
Repin'in böyle korkunç bir konuyu keşfetmesinin ana ilham kaynağı, 1881'de Çar Alexander II'nin 25 yaşındaki devrimci Ignacy Hryniewiecki tarafından suikasta uğramasıdır. Hryniewiecki, o dönemde hükümet yetkililerine karşı doğrudan ve şiddetli eylemleriyle tanınan Narodnaya Volya (Halkın İradesi) adlı sosyalist gruba mensuptur. Hryniewiecki, hedefine ulaşırken kendini de öldürür, saldırıyı organize eden diğer grup üyeleri ise ya olay yerinde öldürülür ya da daha sonra idam edilir. Bu kanlı olaylar, Repin'in sosyal çevresi üzerinde travmatik bir etki yaratır ve hem monarşiyi destekleyenleri hem de devrimcilerin tarafında olanları derinden etkiler.
1883'te Ilya Repin, İspanya'ya seyahatinde boğa güreşi geleneğini, sergilenen kan ve şiddeti gözlemler. Bir kez daha, aklı 1881'deki kanlı olaylara geri döner. Zihninde, delirmiş bir tiranın, ahlaki çöküşünün derinliğini fark ettiği ancak hatalarını geri alamadığı bir sahne canlanır. Repin, Korkunç Ivan için arkadaşı ve sanatçı Grigoriy Myasoyedov’u, Genç Ivan içinse yazar Vsevolod Garshin’i model olarak kullanır.
Bu eser, sanatçı üzerinde derin izler bırakır. Öyle ki tabloyu tamamladıktan kısa bir süre sonra sağ kolunu kullanamayacak hale gelir. Sol eliyle nasıl resim yapacağını öğrenmek zorunda kalır.
"...Gözyaşları içinde resim yaptım, işkence çektim, kendimi zorladım... Bu tablodan hayal kırıklığına uğradım, onu sakladım. Arkadaşlarım da aynı etkiyi gördü. Ama bir şey beni ona doğru itti ve tekrar çalışmaya başladım...." Ilya Repin
Sansürlenen Bir Başyapıt
Bu tablo, Rusya’da 1885’te Alexander III tarafından sergilenmekten yasaklanan ilk tablodur. Çünkü tablo, dört yıl önce Alexander II’nin suikastinden ilham alıyordu ve bu durum onu rahatsız etmişti. Tablonun doğruluğu sorgulanabilir, çünkü olaydan 200 yıl sonra yapılmıştır ve olayın kendisi iyi bir şekilde belgelenmemiştir. Çoğu kişi Ivan’ın oğlunu öldürdüğüne inanmaktadır. Ancak bazıları oğlunun zamanın yaygın hastalıklarından biri nedeniyle öldüğünü düşünmektedir. Her durumda belirsizlik, tartışmayı beslemektedir.
Rus milliyetçileri hala tablonun bir kara çalma kampanyasının parçası olduğuna inanmakta ve sergilenmesini nefretle karşılamaktadır. Ancak tablonun öğrettikleri, politik ittifakların ötesindedir. Tablo, öznesinin acısı ve ıstırabında öğrenilecek bir ders sunmaktadır.
Kaynakça:
Collections Tretyakov Gallery
The Spectrum, Mackenzie Boucher, A Closer Look: Ivan the Terrible and His Son Ivan
Yulia Dyakonova and Kirill Shumikhin, Restoration and research of Ilya Repin's painting "Ivan the Terrible and his son Ivan" in State Tretyakov Gallery
The Collector, The Dark Story Behind Repin's "Ivan the Terrible and His Son" Painting
The Collector, Ivan the Terrible: Was He Really Terrible?
Wikipedia, Ivan the Terrible and His Son
The History of Art, Ivan the Terrible and his Son
Wikimedia Commons
Yorumlar