HALKA ONDERLIK EDEN OZGURLUK
- Seda DOGAN DEMIREL
- 14 Eyl
- 6 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 6 Eki
Tarih: 1830
Sanatçı: Eugène Delacroix (1798–1863)
Sanat Akımı/Dönem: Romantizm (Fransız Romantizmi)
Sergilendiği Yer: Musée du Louvre, Paris
1830 Temmuz Devrimi
Bu başyapıt, Eugène Delacroix'nın Fransız Romantizminin en etkili başyapıtlarından kabul edilen ve 19.yüzyıl politik sanatıyla özdeşleşmiş bir eserdir. Sanatçı, tabloda 1830 Temmuz Devrimi’ni betimler; bu devrim sonucunda Bourbon Hanedanı’nın son kralı X. Charles tahttan indirilir ve yerine Louis-Philippe tahta çıkarılır. Delacroix bu tabloyu olayın yaşandığı yıl tamamlar ve ilk olarak 1831 Paris Salonunda sergilenir.
İkonografi ve Semboller
Eser, Fransa’da ulusal düzeyde hâlâ önem taşıyan birçok simgeyi barındırır: Frig başlığı, üç renkli bayrak ve kadın Özgürlük kişileştirmesidir. “Özgürlük”, Fransız Cumhuriyeti’nin sloganına dönüşür. Bu kişileştirme ile figür aynı zamanda Marianne ikonografisiyle de örtüşür.
Delacroix, sanatsal teamüllere meydan okuyarak, dönemin kimi eleştirmenlerinin ‘çirkin, kirli, dağınık ve çaresiz' bulduğu barikat savaşçılarını göğsü açık, güçlü ve kısmen cinselleştirilmiş Özgürlük alegorisini bir araya getirir. Piramidal kompozisyon, bir zafer anıtının alegorik düzenini andırır. Yenilmiş olanların cesetleri alt basamak üzerinde, galiplerin altında resmedilir. Diz çöken ve Özgürlük Tanrıçası’na doğru yukarı bakan genç bir adam, ölüler ile diriler arasındaki bağı kurar. Çok katmanlı anlamları açıldıkça, her figürde yeni anlam katmanları fark edilir.
Bu eser aynı zamanda ressamın sanatsal özgürlük özlemini ve tarih resmini modernleştirme arzusunu dile getirir. Halktan bir kadın ile tanrıçanın özelliklerini birleştiren Özgürlük’ün bu alegorik imgesi, çevresini saran kirli, bakımsız barikat savaşçılarıyla birlikte, Klasisizmin güzellik ve idealleştirme talebine meydan okuduğu düşünülür.
1830’daki bu ayaklanma, Victor Hugo’nun ünlü romanı Sefiller’de (1862) yer alan 1832 Haziran Ayaklanmasının tarihsel öncülüdür. Müzikalinde ise aşağıdaki devrim çağrısı yer alır:
“Halkın şarkı söylediğini duyuyor musun? Öfkeli insanların şarkısını mı söylüyorlar? Bu, bir daha asla köle olmayacak bir halkın müziğidir.”
Barikat savaşçılarının bir kısmı, Fransız tarihinin önemli kişilerinin armalarında yer alan heraldik hayvanlara benzetilir. Sanki geçmişin kahramanlarının (manevî atalarının) ruhları tarafından ele geçirilmiş gibi olduğu düşünülür. Fakat figürlerin bu heraldik hayvanlarla eşleştirilmesi, tartışmalı/yorumlayıcı bir hattır. Louvre’un standart metinlerinde bununla ilgili yerleşik bir atıf bulunmamaktadır.
Özgürlük
Delacroix’nın tablosuda ilk bakışta kaos ortamı var gibi görünür; oysa dikkatli incelendiğinde bir kompozisyon düzeni olduğu fark edilir. İzleyicinin gözüne çarpan ilk şey, anıtsal ve beline kadar çıplak kadın figürüdür. Sarı elbisesi omuzlarından düşmüştür, kırmızı bir kumaş parçası ile bir arada durmaktadır. Sol kulağındaki küpe Napolyon askerlerinin küpelerini anımsatır. Sol elinde süngülü bir tüfeği tutar, sağ eliyle üç renkli Fransız bayrağını kaldırır. Bayrağın mavi-beyaz-kırmızı renkleri, yerde ona bakan adamın kıyafetinde de farkedilir.
Sol ayağını (tabloda görülen tek ayağını) barikata basarak yukarı çıkar. Sur le pied de guerre (“sol ayağı önde olmak”), savaşa girmeye hazır olmak anlamına gelir. Sağ omzunun üzerinden geriye dönüp sanki peşinden gelenleri kontrol eder gibi görünür. Başı profilden gösterilmiştir (tıpkı klasik bir sikkedeki hükümdar gibi) ve başında Frig başlığı vardır. Bu başlık özgürlüğün klasik bir simgesidir ve pileus ile özdeşleşmiştir. (Pileus; Antik Roma’da serbest bırakılan kölelere, özgürlük statülerini göstermek için bu başlıktan verilirdi. )
Delacroix, Üç Şanlı Gün olarak anılan Temmuz Devrimi sırasında, elinde dolu bir silah ve bayrakla yarı çıplak koşan bir kadının gerçekten var olduğunu ima etmez. Bu figürün belirli bir kişinin portresi olmadığı açıktır. Bu figür ahlaki veya siyasi bir fikri görünür kılmak için kullanılan bir betimleme aracı, Özgürlük’ün alegorisidir.
Parisli Sokak Çocuğu (Sağ Ön Plan)
Özgürlük’ün sağında ve ondan biraz önde yer alan çocuk, barikatın üzerinden ileri atılır. Delacroix iki gamin (Parisli sokak çocuğu) betimlemiş olsa da, tablonun literatüründe bu çocuk genellikle “gamin de Paris” diye anılır.
Hem çocuk hem de tanrıça bir kalasın üzerine basar. Çocuğun sağ ayağını ve Özgürlük’ün sol ayağını görürüz. Çocuğun ayağında birkaç numara büyük, sivri uçlu terlik vardır. Fransızcada bir işi terlikle yapmak, kolayca başarmak anlamına gelir. Çocuk iki süvari tabancasını savurur; ağzı açık, dişleri görünür, sanki bağırmaktadır. Başında siyah kadife ve kahverengi kürkten yapılmış büyük bir bere vardır.
Bazı yazarlar başlığı ‘faluche’ (öğrenci beresi) ile ilişkilendirse de, bu şapka tipinin Fransa’da ancak 19. yüzyılın sonlarında öğrenciler arasında siyasal tarafsızlığın işareti olarak simgeleştiği bilinir. Dolayısıyla burada kesin bir eşleştirme yapmak güçtür.
Çocuk, Kraliyet Muhafızı’na ait bir fişekliği çapraz asmış, av çantası gibi taşımaktadır; üzerinde Bourbon arması vardır. Sanki gamin de Paris bunları yoldan bulup boynuna asmış gibidir.
Parisli Sokak Çocuğu (Sol Ön Plan)
Tablonun solunda, barikatın ardında çömelmiş bir gamin de Paris daha (Parisli sokak çocuğu) görülür. Başındaki (voltigeur tipi) kep üzerinde av borusu arması seçilir. Bu tip başlık, Napolyon dönemi ve Ulusal Muhafız geleneğiyle ilişkilidir.
Bu kep türünü Napolyon’un asker ve subayları da kullanırdı.
Çocuğun kasketinin üst bölümü bir kurdeleyle çevrilidir ve dikey şeritlerle bölünmüştür. Delacroix onu taç çağrıştıracak biçimde resmetmiş gibidir. Çocuk bir elinde bir kılıç tutar, öbür eliyle bir taşı kavrar. Bedeninin yalnızca üst kısmını görünür; geri kalanı sanki tablonun çerçevesinin ardında kalmıştır. Koyu renk gömleği yarı açıktır, boynunu ve göğsünü görünür bırakır.
Yaralı/Ölmekte Olan Genç Adam
Özgürlük’e doğru yukarı bakan ölüm döşeğindeki genç adam; işçi kıyafetleri (gri yamalı siyah pantolon, beyaz gömlek, mavi ceket ve geniş kırmızı kuşak) giyer. Toussaint’ın yorumuna göre bu kıyafetler, onun yakın zamanda geçici bir inşaat işçisi olarak taşradan Paris’e geldiği düşünülür.
Bu gencin bandanası gözlerini kapatır, yüzü solgun ve ifadesizdir. Sanki körlemesine ve yönünü kaybetmiş hâlde barikatın üstünde sürünür. Sol ön planda, boylu boyunca uzanan cesedin altından çıkar.
Şapkalı Adam (Zanaatkâr/yarı burjuva yorumu)
Özgürlük figürünün hemen solunda, korkmuş bir adam barikatın üzerine diz çökmüştür. Eski siyah bir silindir şapka, yakası açık beyaz bir gömlek ve gevşek siyah bir boyun bağı, koyu renk bir ceket ve yelek, ayrıca bol, açık renk, uzun işçi pantolonu giyer. Elinde eski tip çift namlulu bir av tüfeği vardır.
Toussaint, onu bir zanaatkâr ya da ustabaşı sayar. 1831’de yazan eleştirmenler ise kimi zaman işçi, kimi zamansa yarı işçi yarı burjuva “müphem” bir tip söyler.
Elindeki av tüfeği, onun aynı zamanda bir öğrenci ya da eğitimli sınıflardan birine mensup olabileceğini de düşündürür. Çünkü yoksullar, yani “improvize kahramanlar”, improvize silahlar kullanırken, barikatlarda savaşan pek çok öğrenci kendi av tüfeğini getirmiştir.
Barikat savaşçıları sanki Özgürlük’ün varlığının farkında değildir. Özgürlük figürü arkasından gelenlere bakarken, soldaki ön planda yer alan üç adamın ikisi, ona bakmak yerine, Özgürlük’ün sağındaki Parisli sokak çocuğuna doğru bakar. Üçüncüsü, en soldaki çocuk, önündeki cesede dikkatle bakmaktadır. Sol ön plandaki üç barikatçının yüzlerinde coşku, saldırganlık ya da kana susamışlık değil; korku, umutsuzluk ve yalnızlık okunur. Hatta barikatın üzerinden ileri atılan o gözüpek Parisli sokak çocuğunun onları harekete geçirip geçiremeyeceği belirsizdir. Delacroix kararlı bir savaşçılar grubu değil, barikatlarda canını yitirmekten korkan yalnızları resmetmiştir.
Sağ arka planda, sislerle kaplı kilise Notre-Dame’dır. Katedralin sağında, çok pencereli, yüksek saçaklı ve bacalı uzun evler resmedilmiştir. Bunlar, kentin yoksul doğu kesimindeki evlere benzetilir. Notre-Dame ile bitişiğindeki evler, sislerin arasında adeta hayaletimsi evler olarak belirir.
Bu evlerin önünde, Delacroix düzenli sıralanmış Fransız ya da İsviçre Kraliyet Muhafızlarını betimler. Önde yaya iki subay ve şaha kalkan beyaz bir at üstünde bir subay ilerler.
Sağda yer alan görselin altına dikkatli bakıldığında ressamın kırmızı boyayla eserini imzaladığı görülür.
Eug Delacroix.
Eserde dirilerin hepsi şapka, bere, bandana ya da kasket takarken, ölülerin hepsi başı açıktır. Bunun nedeni, Fransızların ezbere bildiği bir masaldan esinlenen, ünlü bir anti-Bourbon şarkısı olabilir. Artık Bourbon baskısından ülkelerini ve kendilerini kurtaran Fransızlar, şapka takacak kadar “insana dönüşmüştür”; aşağılanmanın bir işareti olarak, ölü düşmanları ise şapkalarını yitirmiştir.
Biçim ve Renk Kullanımı
Eser, üçgenler ve dikdörtgenlere ayrılabilir. Özgürlüğü temsil eden figür ile onunla birlikte yürüyen üç figür, ayaklanmayı temsil eder ve üçgen bir kompozisyon oluşturduğundan resim dengelidir. Tuval yatay olarak iki dikdörtgene bölünür: altta yatan cesetler ve üstte etkin insanlar.
Romantik ressam Delacroix renkleri atmosferik perspektifi göstermek için kullanır. Bulanık gökyüzü ve kentteki binalarla çok soğuk renk kullanarak hava perspektifini uygular. Kahverengi, kırmızı, mavi ve siyahın beyaz ekleyerek yapılan tint’leri ve siyah ekleyerek yapılan shade’leri dahil birçok farklı tonu kullanır. En aydınlık alanlar ‘Özgürlük’ figürünün çevresindedir. Karanlık alanlar ‘Özgürlük’ün dış çevresindedir ve çalışmanın odak noktasının ona verildiğini gösterir. ‘Özgürlük’, kırmızı, mavi ve beyazın parlak renkleriyle bayrağı taşıdığı için diğer figürlerden daha çok öne çıkar.
Restorasyon Süreci
Yıllar içinde sekiz kat vernik uygulanan tablo, verniğin yüzeyde oksitlenmesi sonucunda soluk bir sarı örtünün altında neredeyse kayboldu. Tablo, 20 Eylül 2023’te Louvre’daki geleneksel yerinden indirildi ve karşısında asılı duran Ary Scheffer’in Les Femmes souliotes adlı eseriyle yer değiştirdi. Louvre Müzesi’nde, onlarca yıllık vernik ve kir tabakasını temizlemek için yürütülen altı aylık çalışmanın ardından tablo izleyicileriyle tekrar buluştu.
“Beyazlar, gölgeler—bunların hepsi bu sarımsı katmanların altında birbirine karışmıştı. Biz rengi yeniden keşfeden ilk kuşağız.” diye anlatıyor Paris’teki müzenin resim direktörü Sébastien Allard.
Kaynakça:
Musee de Louvre
“On Asp and Cobra You Will Tread...:” Animals as Allegories of Transformation in Delacroix’s Liberty Leading the People. Marijke Jonker
Eugène Delacroix, Liberty Leading the People by Dr. Bryan Zygmont
Visual Position and Juxtaposition: An Analytical Study of Liberty Leading the People ans Moon-Woman Cuts the Circle, Yashoda Chaulagain
Delacroix’s Liberty shows her true colours after Louvre restoration, The Guardian
Yorumlar